نسخه‌ای شفابخش برای درمان سکته‌های مغزی

سکته‌های مغزی دومین عامل مرگ و اولین علت ناتوان‌کننده افراد بالغ به شمار می‌آیند و برآورد می‌شود سالانه نزدیک به ۲۰۰ هزار مورد سکته مغزی در کشورمان رخ دهد؛ این درحالیست که سکته مغزی همچون سایر بیماری‌های غیرواگیر قابل پیشگیری بوده و می‌توان با تغییر سبک زندگی، روی آوردن به تغذیه سالم و… از دام آن گریخت.

در عین حال امکانات جدید درمانی، برای کنترل و درمان بیماران مبتلا به سکته حاد مغزی از بیش از دو سال پیش در کشور ایجاد شد. برنامه درمان سکته‌های حاد مغزی در هفت روز هفته و ۲۴ ساعت شبانه‌روز با عنوان برنامه کشوری ۷۲۴ در ۵۴ مرکز درمانی دانشگاهی کلید خورد و کدی تحت عنوان کد “سما” برای سرعت بخشیدن به روند شناسایی، انتقال و درمان این بیماران تعریف شد؛ به طوریکه با همگامی وزارت بهداشت، اورژانس و سازمان‌های بیمه‌گر تاکنون ۲۳ هزار نفر از سکته مغزی جان سالم به در برده و درمان شده‌اند.

در ادامه، گفت‌وگوی خبرنگارما با دکتر مسعود مهرپور- فوق تخصص عروق مغزی و دبیر برنامه کشوری درمان سکته‌های حاد مغزی ۷۲۴، درباره روند شکلگیری، اجرا و چالش‌های پیش روی این برنامه را می‌خوانید:

مهرپور با اشاره به دو نوع سکته‌های مغزی، می‌گوید: یک گروه از سکته‌های مغزی مربوط به انسداد عروق است که در داخل رگ لخته ایجاد می‌شود و ۸۵ درصد از سکته‌های مغزی این گروه را شامل می‌شوند. در عین حال در ۱۰ تا ۱۵ درصد موارد سکته مغزی رگ‌ها پاره شده و باعث خونریزی مغز می‌شود که بر اثر فشار خون، اختلالات دیواره رگ و… ممکن است، رخ دهد. این نوع سکته مغزی درمان‌های خاص خودش را دارد، اما برای درمان نوع اول یعنی انسداد عروق، برنامه ۷۲۴ اجرا شد.

وی با بیان اینکه از سال ۱۳۹۵ طرح کشوری ۷۲۴ آغاز شد، می‌گوید: این طرح چند ماه بعد از طرح درمان سکته‌های حاد قلبی آغاز شد؛ چراکه بحث بیماری‌های غیرواگیر در کشور مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفت. خوشبختانه بیماری‌های واگیردار تا حد زیادی در کشور کنترل شده‌اند، ‌اما شیوع بیماری‌های غیرواگیر افزایش یافته و میزان مرگ‌ومیرهای ناشی از آنها نیز بسیار بیشتر شده است.

سکته‌های مغزی؛ دومین عامل مرگ

وی با بیان اینکه طبق آمارهای جهانی و کشوری سکته‌های قلبی در راس علت مرگ و میرها قرار دارند، می‌افزاید: سکته‌های حاد قلبی اولین عامل مرگ‌ومیر در کشور ما و دنیا محسوب می‌شوند. در عین حال شیوع سکته‌های حاد مغزی و بویژه میزان مرگ‌ومیر ناشی از آنها نیز افزایش یافته است. طبق آمارهای دنیا تا ۱۵ سال پیش سکته‌های حاد مغزی، سومین عامل مرگ‌ومیر محسوب می‌شدند و پیش‌بینی می‌شد که میزان آنها افزایش یابد. به همین دلیل کشورهای غربی شروع به برنامه‌ریزی و فراهم کردن درمان‌های جدید کردند تا میزان مرگ‌ومیر ناشی از سکته‌های مغزی را کاهش دهند. در کشور ما آخرین آماری که این زنگ خطر را نشان داد، در سال ۲۰۱۱ بود که وزارت بهداشت طی گزارشی نشان ‌داد که سکته‌های مغزی به دومین عامل مرگ‌ومیر بدل شده‌اند.

۷۲۴؛ کلید درمان سکته‌های حاد مغزی

مهرپور ادامه داد: بر همین اساس وزارت بهداشت برای درمان سکته‌های مغزی برنامه‌ریزی کرد و در کنار پروژه ۲۴۷ که برای درمان سکته‌های قلبی کلید خورده بود، طرح درمان سکته‌های حاد مغزی یا ۷۲۴ را هم اجرا کرد. بنابراین علت آغاز این طرح، افزایش شیوع سکته‌های حاد مغزی در کشور بود. از طرفی سکته‌های مغزی مانند سکته‌های قلبی، می تواند در سنین پایین‌ هم رخ دهد. بنابراین لزوما اینطور نیست که سکته مغزی در سنین پیری اتفاق افتد. بنابراین حتی در افراد خیلی جوان هم شاهد بروز سکته‌های مغزی هستیم. طبق آمارها یک‌چهارم سکته‌های مغزی در افراد زیر ۵۵ سال رخ می‌دهند که آمار کمی نیست. به هر حال سکته مغزی هم نوعی بیماری عروقی است که به جز افزایش سن، عوامل خطری چون سبک زندگی، چاقی، نوع تغذیه، عدم کنترل قند خون و فشار خون و مصرف دخانیات و… در بروز آن موثر بوده و می‌تواند در سنین پایین‌تر هم عروق افراد را درگیر کرده و منجر به سکته مغزی یا قلبی شود.

بروز سالانه ۲۰۰ هزار سکته مغزی در کشور

دبیر برنامه کشوری درمان سکته‌های حاد مغزی با بیان اینکه بر همین اساس از سال ۱۳۹۴ برنامه‌ریزی‌هایی برای کنترل سکته‌های مغزی انجام شد، می‌گوید: طبق مطالعات مختلف انجام شده، برآورد می‌شود که سالانه حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار سکته مغزی در کشور رخ می‌دهد که از این میزان یک‌چهارم آن یعنی ۴۰ تا ۵۰ هزار نفر، در سنین زیر ۵۵ سال هستند و این آمار اصلا آمار کمی نیست. اما متاسفانه آگاهی مردم در ارتباط با سکته‌های مغزی، کم است.

سه قدم جهانی برای درمان سکته‌های مغزی

مهرپور تاکید می‌کند: در درمان سکته‌های مغزی در دنیا چند اتفاق مهم افتاد که سکته مغزی را درمان‌پذیر کرد؛ اول اینکه بخش‌های مراقبت ویژه‌ سکته‌های مغزی حدود ۲۰ سال پیش در کشورهای اروپایی و آمریکایی راه‌اندازی و مشاهده شد که بستری بیماران سکته مغزی در بخش‌های ویژه کمک زیادی به درمان آنها کرده و میزان ناتوانی و مرگ‌ومیر بیماران را کاهش می‌دهد. دومین اقدام درمان دارویی لخته‌هایی که در سکته‌های مغزی ایجاد می‌شود با داروهای ضد لخته بود؛ به این صورت که رگ باز می‌شد و این درمان هم کمک زیادی به درمان‌پذیر شدن بیماران سکته‌های مغزی کرد. قدم سوم هم درمان آنژیوگرافی و خارج کردن لخته به صورت آنژیوگرافی بود که طی چند سال اخیر در دنیا ارائه شد و مجموعه این اقدامات توانست به خوبی سکته‌های مغزی را در کشورهای پیشرفته کنترل کند؛ به‌طوریکه در کشورهای پیشرفته سکته‌های مغزی از سومین عامل مرگ‌ومیر به پنجمین عامل مرگ تبدیل شده است، اما در کشورهای در حال توسعه از سومین عامل مرگ به دومین عامل مرگ‌ومیر ارتقاء یافت.

سکته‌های مغزی قابل کنترل‌اند

این فوق‌تخصص عروق مغزی می‌افزاید: بنابراین سکته مغزی دومین عامل مرگ‌ومیر و اولین عامل ناتوان‌کننده افراد بالغ است، اما خبر خوب درباره سکته‌های مغزی این است که می‌توانیم آن را با درمان مناسب کنترل کرده و میزان مرگ‌ومیر آن را کاهش دهیم. البته در گذشته در کشور ما درمان‌های پیشرفته سکته‌های مغزی به صورت پراکنده و جزیره‌ای انجام می‌شد و سیستماتیک و مدون نبود؛ به‌طوریکه دارو خیلی در دسترس نبود، دارو و درمان‌های موجود تحت پوشش بیمه نبودند، ‌ بخش‌های ویژه سکته مغزی تعریف نشده بود و امکانات آنژیوگرافی بسیار محدود بود. بر این اساس از سال ۱۳۹۴ در این حوزه اقداماتی را شروع کردیم و قرار شد از هر مرکز استان، یک مرکز بیمارستانی اصلی دانشگاهی را انتخاب کنیم تا حداقل امکانات برای درمان بیماران در آنجا وجود داشته باشد. بر همین اساس یک پروتکل کشوری نوشته و بر اساس امکانات موجود، آن را اجرایی کردیم.

وزارت بهداشت، بیمه و اورژانس همگام برای درمان سکته‌های مغزی

مهرپور با بیان اینکه خوشبختانه با رایزنی‌های وزارت بهداشت با بیمه‌ها، داروی درمان سکته‌های حاد مغزی تحت پوشش بیمه و در دسترس قرار گرفت، ادامه می‌دهد: مشکل مهم در سکته‌های مغزی این است که زمان کوتاهی برای درمان‌شان وجود دارد و بیماران باید طی سه تا چهار ساعت از شروع علائم تحت درمان قرار گیرند. در عین حال موضوع مهم در این کار، کمک اورژانس‌های پیش‌بیمارستانی بود. بر همین اساس با مرکز اورژانس کشوری مذاکراتی انجام دادیم و آموزش‌هایی به همه سطوح اورژانس کشور ارائه شد.

“سما”؛ کد نجات‌بخش

وی با بیان اینکه در ادامه کُدی تحت عنوان کد “سما” به عنوان مشخصه سکته‌های حاد مغزی ایجاد شد، می‌گوید: بنابراین با فعال شدن این کد، بیماران سکته مغزی مستقیما به بیمارستان‌هایی که امکانات درمان سکته مغزی را دارند، منتقل می‌شوند تا زمان را برای درمان آنها از دست ندهیم. در حال حاضر در تهران هشت مرکز بیمارستانی دانشگاهی در نقاط مختلف شهر پیش‌بینی کرده‌ایم و همچنین اعلام کردیم که در استان‌ها هم حداقل یک بیمارستان اصلی این امکانات را داشته باشد؛ به‌طوریکه حدود ۵۴ مرکز در کشور برای درمان سکته‌های حاد مغزی اقدام می‌کنند و خوشبختانه بسیاری از استان‌ها هم تعداد بیمارستان‌هایشان را افزایش داده‌اند.

دبیر برنامه کشوری درمان سکته‌های حاد مغزی با تاکید بر لزوم آگاهی‌رسانی به مردم در زمینه سکته‌های مغزی، اظهار می‌کند: مردم باید با علائم سکته مغزی آشنا شوند. یکسری علائم ساده نظیر کج شدن ناگهانی صورت، مختل شدن ناگهانی صحبت‌کردن و اختلال ناگهانی در حرکت دست از علائم این بیماری است و اولین اقدام بعد از دیدن علائم، این است که با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرند. NGOها در زمینه آگاه کردن مردم برای شناختن علائم و نشانه‌های سکته‌های مغزی اقدام کرده‌اند و ما هم در کشور برنامه‌هایی را برای آگاه کردن مردم گذاشته‌ایم.

وی با اشاره به راه‌اندازی سیستم ثبت اطلاعات بیماران سکته حاد مغزی، اظهار می‌کند: در حال حاضر امکان درمان سکته‌های مغزی در بسیاری از مراکز بیمارستانی در شهرهای مختلف که در گذشته سابقه درمان سکته مغزی را نداشتند، وجود دارد؛ به‌طوریکه برخی از آنها به بهترین شهرهای ما از نظر خدمات‌رسانی در این حوزه تبدیل شده‌اند و امکان درمان را به‌خوبی فراهم کرده‌اند. در عین حال از آنجایی که زمان در درمان سکته‌های مغزی، حرف اول را می‌زند، از آمبولانس هوایی هم برای خدمت‌رسانی در مناطق دور افتاده استفاده می‌کنیم.

آمبولانس‌هایی که فرصت درمان بیماران سکته مغزی را ۲ برابر می‌کنند

مهرپور با بیان اینکه در بسیاری از کشورهای دنیا برای درمان سریع‌تر سکته‌های حاد مغزی از آمبولانس‌های مجهز به سی‌تی‌اسکن استفاده می‌شود، می‌گوید: این آمبولانس‌ها امکان انجام سی‌تی‌اسکن را در داخل آمبولانس فراهم کردند و به این ترتیب، در آمبولانس امکان انجام سی‌تی‌اسکن، انجام آزمایشات و انتقال اطلاعات بیمار وجود دارد و در صورت نیاز در همان آمبولانس درمان هم می‌تواند آغاز شود. در ایران هم یکی-دو سال است که در حال پیگیری این موضوع هستیم، اما هنوز موفق نشدیم آن را در ایران داشته باشیم و امیدواریم در آینده بتوانیم چنین امکاناتی را در کشورمان فراهم کنیم. حُسن چنین اقدامی این است که در شهری مانند تهران که با ترافیک سنگین مواجهیم و مشکلات پروازی هم وجود دارد، ‌این نوع آمبولانس‌ها زمان ارائه خدمت درمانی را نصف می‌کنند.

توانبخشی؛ حلقه گمشده بیماران سکته مغزی و اقدام وزارت بهداشت

وی در ادامه صحبت‌هایش با بیان اینکه متاسفانه سکته مغزی اولین عامل ناتوانی و از کار افتادگی افراد بالغ است، ‌ می‌گوید: علاوه بر درمان‌، ارائه خدمات توانبخشی نیز برای این بیماران ضروری است. خوشبختانه امسال در وزارت بهداشت گام خوبی در این حوزه برداشت و پروتکل یکسانی را در زمینه خدمات توانبخشی در بیماران سکته مغزی تدوین کردیم که قرار است ابلاغ و در کنار درمان، انجام شود. البته متاسفانه بسیاری از خدمات توانبخشی تحت پوشش بیمه نیستند. در عین حال این اقدام، کار مهمی است و بیمه‌ها متوجه می‌شوند که یک بیمار سکته مغزی به چه خدماتی احتیاج دارد و آنها را پوشش می‌دهند. بنابراین توانبخشی بیماران سکته مغزی باید در کنار درمان آغاز ‌شود و شاید این اقدام کمک کند که این خدمات تحت پوشش بیمه قرار گیرند و هزینه‌های مردم هم کاهش یابد. زیرا بار عمده در حوزه سکته‌های مغزی، خدمات توانبخشی است؛ چراکه طولانی‌مدت، زمان‌بر و هزینه‌بر است.

وی ادامه می‌دهد: باید توجه کرد از آنجایی که سکته‌های مغزی درد ندارند، در بسیاری از مواقع بیماران دیر مراجعه می‌کنند و چون ناتوان‌کننده است، اگر فردی تنها باشد، نمی‌تواند خودش را به سرعت و به موقع به مراکز درمانی برساند. به همین دلیل بسیاری از بیمارن سکته مغزی در زمان مناسب به مراکز با امکانات درمانی لازم نمی‌رسند. در دنیا انتظار می‌رود که تا سال ۲۰۲۰، بتوانند ۲۰ درصد بیماران سکته مغزی را در زمان مناسب تحت درمان قرار دهند تا به استاندارد خوبی دست‌ یابند.

دبیر برنامه کشوری ۷۲۴ همچنین می‌گوید: ما در کشورمان تقریبا از آمار نزدیک به صفر در برخی استان‌ها به ۱۷ درصد درمان سکته مغزی رسیده‌ایم، اما در برخی استان‌ها این میزان کمتر است. به طور متوسط شاید آمارمان حدود هفت تا هشت درصد باشد. اما ۹۰ درصد بیمارانی که به این مراکز برسند، از درمان استفاده می‌کنند. ما در پروتکل کشوری تدوین شده همه زمان‌بندی‌ها را دیده‌ایم. هدف نهایی ما این است که درصد جمعیتی درمان سکته‌های مغزی را بالا بریم، بتوانیم درمان‌های پیشرفته را توسعه داده و مراکز سکته مغزی را افزایش دهیم تا حداقل شهرهایی که بالای ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار نفر جمعیت دارند، یک بیمارستان با این امکانات داشته باشد. از طرفی امیدوارم بتوانیم توانبخشی سکته‌های مغزی را تحت پوشش بیمه بریم.

دقیقه‌هایی که “جان” می‌بخشند

مهرپور تاکید می‌کند: بیمار سکته مغزی هرچه زودتر مراجعه و سریع‌تر درمان را دریافت کند، احتمال ناتوانی‌اش کمتر می‌شود. بر اساس بررسی‌ها اعلام شده که هر دقیقه‌ای که بیمار دیرتر به بیمارستان برسد، بهبودش چندین روز طولانی‌تر می‌شود. متاسفانه سلول‌های مغزی به راحتی برگشت‌پذیر نیستند و ما در توانبخشی سعی می‌کنیم که سایر قسمت‌های مغز فعالیت‌های قسمت‌های از بین رفته را جبران کنند. ما می‌خواهیم بیماران سکته مغزی سریع‌تر برسند. زیرا مغز نمی‌تواند برای خودش زمان بخرد و خیلی نقد کار می‌کند، یعنی خونی که به مغز می‌آید، به انرژی تبدیل شده و چیزی را ذخیره نمی‌کند. بنابراین به محض قطع خونرسانی، چند دقیقه بیشتر زمان برای حفظ بافت آن قسمت از مغز وجود ندارد.

پیشگیری؛ بهتر، کم‌خرج‌تر، مفیدتر

این فوق‌تخصص عروق مغزی می‌گوید: باید توجه کرد چیزی که حرف اول را در این بیماری می‌زند، پیشگیری است. پیشگیری یعنی اینکه سعی کنید عوامل خطر را حذف کنید، عوامل خطر سکته مغزی شامل فشار خون، ‌دیابت، چربی خون، چاقی، بیماری‌های قلبی، سیگار و… است و افراد باید مراقب این عوامل خطر باشند و اگر واجد این علائم هستند، باید آنها را کنترل کنند. زیرا همیشه پیشگیری بهتر از درمان بوده و کم‌خرج‌تر و مفیدتر است.

درمان ۲۳ هزار نفر بیمار سکته مغزی در قالب برنامه ۷۲۴

دکتر جمشید کرمانچی- مشاور معاون درمان وزارت بهداشت نیز در گفت‌وگو با ایسنا، درباره آمار بیماران سکته مغزی که از طریق برنامه ۷۲۴ درمان شده‌اند، می‌گوید: از ابتدای برنامه از مرداد ماه سال ۹۵، تاکنون ۲۳ هزار و ۱۴۵ مورد بیمار سکته مغزی در بیمارستان‌های ما تحت درمان قرار گرفته‌اند که از این تعداد سه هزار و ۹۳۹ موردشان داروی ترومبولیتیک دریافت کرده و کاملا بهبود یافته‌اند. البته سایر افراد نیز درمان شده‌اند، اما نیازی به دریافت دارو نداشته‌اند.

انجام درمان سکته مغزی برای کدام بیمارستان‌ها اجباری است؟

وی می‌افزاید: معاونت درمان وزارت بهداشت در سال جاری، طی دستورالعملی، انجام درمان سکته مغزی را برای کلیه بیمارستان‌هایی که دارای متخصص نورولوژی هستند و دستگاه سی‌تی‌اسکن دارند، اجباری کرده است. در عین حال بیمارستان‌هایی که به صورت هفت روز هفته و ۲۴ ساعته این برنامه را ارائه می‌دهند، ۵۴ مرکز هستند. البته در حال حاضر در سامانه ثبت سکته‌های مغزی ۷۱ بیمارستان آمار موارد درمانی خود را ثبت می‌کنند.

دستورالعمل “توانبخشی” و “تغذیه بالینی” برای بیماران سکته مغزی

کرمانچی با بیان اینکه متناسب با برنامه درمان طب سکته‌های مغزی، دستورالعمل درمان توانبخشی هم توسط کمیته توانبخشی بیماری سکته مغزی نوشته شده و آماده ابلاغ به کل کشور است، ادامه می‌دهد: در عین حال به طور همزمان در حال تهیه بسته تغذیه بالینی برای بیماران سکته‌های مغزی در بیمارستان‌های کشور هستیم.

سکته مغزی در کمین افرادی که الکل مصرف می‌کنند

وی به برخی عوامل خطر بروز سکته‌های مغزی اشاره و اظهار می‌کند: عوامل بروز این بیماری به ترتیب فشار خون بالا، چاقی، اختلال انعقاد خون و … است. نکته خیلی مهم نیز بحث مصرف الکل است. باید توجه کرد که مصرف الکل به شدت از عوامل ایجاد سکته‌های مغزی است.

از درمان‌های غیرپزشکی برای بیماران سکته مغزی بپرهیزید

کرمانچی توصیه می‌کند که مردم در صورت بروز سکته مغزی حتما با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرند و به شدت از درمان‌های غیرپزشکی، سنتی، محلی و گیاهی پرهیز کنند و حتما باید برای این افراد درمان طبی و بیمارستانی انجام شود. بنابراین از درمان‌های غیرپزشکی بپرهیزید؛ چراکه زندگی فرد را به مخاطره می‌اندازد.

وی همچنین می‌گوید: با توجه به شیوع سکته‌های مغزی، کشور به سمت برگزاری دوره‌های فلوشیپ سکته‌های مغزی حرکت کرده تا نیروی انسانی مورد نیاز در این حوزه تامین شود.